टोकियो । जापानको उत्तर-पूर्वी क्षेत्रमा सोमबार ७.५ म्याग्निच्युडको भूकम्प गएपछि अधिकारीहरूले भविष्यमा ‘मेगाक्वेक’ (महाभूकम्प) आउन सक्ने सम्भावनाबारे पुनः चेतावनी दिएका छन्। यस घटनाले जापानमा सय वर्षमा एक पटक आउने ठुलो भूकम्प अर्थात् ‘बिग वान’ को सम्भावनालाई लिएर चिन्ता बढाएको छ।
जापानको भूकम्प अनुसन्धान प्यानलले गत सेप्टेम्बरमा जापानको प्रशान्त तटमा फैलिएको भूकम्पीय गतिविधि क्षेत्र नान्काई ट्रफमा अर्को ३० वर्षभित्र मेगाक्वेक आउने सम्भावना ६० देखि ९० प्रतिशत रहेको बताएको थियो। यसअघि अप्रिलमा अधिकारीहरूले महाभूकम्पले २० मिटरभन्दा अग्लो सुनामी निम्त्याउन सक्ने चेतावनी दिएका थिए, जसले टोकियो र अन्य प्रिफेक्चरहरूलाई प्रभावित पार्न सक्छ। उनीहरूले करिब ३ लाख मानिसको मृत्यु र खर्बौँ डलरको आर्थिक क्षति हुने अनुमान गरेका छन्।
पछिल्लो चेतावनी के थियो?
अधिकारीहरूले पछिल्लो भूकम्पपछि उत्तरमा होक्काइडोदेखि मध्य जापानको चिबासम्मका सात प्रिफेक्चरका बासिन्दाहरूलाई सम्भावित महाभूकम्पका लागि उच्च सतर्कतामा रहन आग्रह गरेका छन्। यो क्षेत्र लाखौँ मानिस बसोबास गर्ने विशाल भूभाग हो।
एक सरकारी अधिकारीले यस क्षेत्रमा ‘८ वा सोभन्दा बढी म्याग्निच्युडको ठुलो भूकम्प अनुवर्ती भूकम्पको रूपमा आउन सक्ने सम्भावना’ रहेको बताए। अधिकारीहरूले मानिसहरूलाई तुरुन्तै निकासी मार्गहरू जाँच गर्न, फर्निचर सुरक्षित गर्न, र खाना, पानी तथा पोर्टेबल शौचालयसहित आपतकालीन किटहरू तयार गर्न पनि भनेका छन्। यद्यपि, निकासको आदेश भने जारी गरिएको छैन।
जापानका विपद् व्यवस्थापन निर्देशकले विश्वव्यापी भूकम्प तथ्याङ्कहरूले ठुलो भूकम्प आउने ‘पूर्वानुमान’ नभई ‘सम्भावना’ मात्र देखाएको बताए। अधिकारीहरूका अनुसार ठुलो भूकम्प आउने सम्भावना लगभग एक सयमा एक रहेको छ।
‘बिग वान’ को इतिहास
जापान ‘रिङ अफ फायर’ मा अवस्थित भएकाले वर्षमा करिब १५०० भूकम्पको अनुभव गर्छ। सन् २०११ मा ९.० म्याग्निच्युडको भूकम्प गएर सुनामी आएको थियो, जसमा १८ हजार ००० भन्दा बढी मानिसको मृत्यु भएको थियो। तर, नानकाई ट्रफमा आउन सक्ने ‘बिग वान’ अझ बढी घातक हुन सक्ने अधिकारीहरूलाई डर छ ।
नानकाई ट्रफमा भूकम्पले यसअघि नै हजारौँको ज्यान लिइसकेको छ। सन् १७०७ मा यसको ६०० किलोमिटर लम्बाइभरि दरार उत्पन्न हुँदा जापानमा रेकर्ड गरिएको दोस्रो ठुलो भूकम्प गएको थियो, जसपछि माउन्ट फुजीमा ज्वालामुखी विस्फोट भएको थियो।
यी ‘मेगाथ्रस्ट’ भूकम्पहरू प्रायः सय वर्षको अन्तरालमा, कहिलेकाहीँ जोडीको रूपमा आउने गर्छन्—जस्तै पछिल्ला भूकम्पहरू सन् १९४४ र १९४६ मा आएका थिए। भूगर्भविद् काइल ब्राडली र जुडिथ ए हबर्डका अनुसार यो लामो समयदेखि प्रतीक्षित घटना नै ‘बिग वान’ को वास्तविक परिभाषा हो।
भूकम्पको भविष्यवाणी सम्भव छ?
टोकियो विश्वविद्यालयका भूकम्प विज्ञानका प्राध्यापक रोबर्ट गेलरका अनुसार भूकम्पको भविष्यवाणी सम्भव छैन। गत वर्ष दक्षिणी जापानमा ७.१ म्याग्निच्युडको भूकम्प गएपछि अधिकारीहरूले महाभूकम्पको चेतावनी जारी गर्दा प्रा. गेलरले बीबीसीलाई चेतावनीको ‘विज्ञानसँग लगभग कुनै सम्बन्ध छैन’ भन्दै यो सल्लाह उपयोगी जानकारी नभएको बताएका थिए।
उनका अनुसार भूकम्पहरू ‘समूहमा हुने घटना’ भए तापनि कुन भूकम्प ‘फोरशक’ (अघिल्लो झट्का) हो र कुन ‘आफ्टरशक’ (पछिल्लो झट्का) हो भनी अग्रिम बताउन सम्भव छैन।
ब्राडली र हबर्डका अनुसार केवल ५% भूकम्पहरू मात्र ‘फोरशक’ हुने गर्छन्। यद्यपि, सन् २०११ को भूकम्पअघि ७.२ म्याग्निच्युडको ‘फोरशक’ आएको थियो, जसलाई प्रायः बेवास्ता गरिएको थियो।
सन् २०११ को विपत्तिपछि त्यस्ता ठुला विपद् रोक्ने प्रयासस्वरूप चेतावनी प्रणाली बनाइएको थियो। जापान मौसम विज्ञान एजेन्सी (जेएमए) ले अगस्ट २०२४ मा यसको पहिलो पटक प्रयोग गर्यो। यद्यपि, मानिसहरूलाई तयार रहन भनिए पनि, कुनै पनि निकासीको आदेश दिइएन।
जेएमएले त्यतिबेला भनेको थियो, ‘नयाँ ठुलो भूकम्पको सम्भावना सामान्यभन्दा बढी छ, तर यसले ठुलो भूकम्प निश्चित रूपमा हुन्छ भन्ने सङ्केत गर्दैन।’
बीबीसी
